مقام‌های ایرانی تائید کردند که دستگیری “اتباع خارجی” در مرزهای ایران و ترکیه از مرز ۲۰ هزار نفر گذشت. دستگیرشدگان عمدتا شهروندان افغان ساکن ایران هستند که برای مهاجرت به اروپا به مرز ترکیه آمده‌اند.
سرهنگ شهرام عباسی، فرمانده مرزبانی استان آذربایجان غربی (۲۳ شهریور/ ۱۴ سپتامبر) از دستگیری حدود ۲۲ هزار نفر در مرزهای ایران در این استان در سال جاری ۱۳۹۴ خبر داد. منابع مختلف افغان گزارش دادند که اکثر دستگیرشدگان مهاجران و پناهجویان افغان هستند.
سعیدی، یکی از مدیران سایت “انجمن همبستگی و همدردی با پناهندگان افغان در ترکیه” که اخبار مربوط به دستگیری مهاجران افغان در مرز ایران و ترکیه را پوشش می‌دهد، به دویچه وله گفت که “خشونت علیه افغان‌ها در ایران بیشتر شده و تیراندازی به سوی آنها به امری عادی تبدیل شده” است.
بیشتر بخوانید: دستگیری ۲۲ هزار نفر اتباع خارجی در مرزهای آذربایجان غربی
او افزود: «بسیاری از خانواده‌های افغان از جمله خویشاوندان خود من توسط مرزبانان ایرانی دستگیر شدند. تیراندازی مامورین ایرانی در مرز ترکیه باعث زخمی شدن برخی از افغان‌ها شده است. افغان‌های مهاجر به‌رغم جراحت نیز می‌کوشند به داخل خاک ترکیه وارد شوند. یک هفته قبل مرزبانان ایرانی روی گروهی از پناهجویان افغان تیراندازی کردند که دراین حادثه ۴ نفر با جراحت خود را به داخل خاک ترکیه رساندند و سربازان ترکیه آنها را به بیمارستانی در شهر وان انتقال دادند که هنوز در بیمارستان هستند.»
منابع مختلف افغان به دویچه وله گفتند که نهادهای دولتی و امنیتی ایران درباره تشدید خشونت و تیراندازی به سوی شهروندان افغان در ایران تاکنون توضیحی نداده‌اند. یکی از افراد تیرخورده که به بندرعباس انتقال یافته، در گفت‌وگو با دویچه وله درباره وضعیت خود چنین گفت: « من ذبیح‌الله عبدالخلیل هستم. مامورین ایرانی به من تیراندازی کردند و چند جای بدنم عمل شده و فعلا وضعیت جسمی خوبی ندارم.» برادر عبدالخلیل نیز افزود که درباره علت این تیراندازی مامورین ایرانی هیچگونه توضیحی نداده‌اند.
دلیل ممانعت ایران از ورود پناجویان افغان به ترکیه
اما چرا دولت ایران مانع ورود مهاجران افغان به ترکیه می‌شود؟ سعیدی از انجمن همبستگی و همدردی با پناهندگان افغان در ترکیه به این پرسش دویچه وله چنین پاسخ داد: «از وقتی که ترکیه درمناطق مرزی با نیروهای پ‌ک‌ک درگیر شد، ایران تلاش کرد که در مرز خود با ترکیه تنشی ایجاد نکند و به همین خاطر سختگیری می‌کند. از طرف دیگر ایران بیم دارد که افغان‌هایی که به ترکیه می‌آیند جذب داعش شوند. اما دلیل اصلی این است که افغان‌ها از هر نظر در ایران تحت فشارند و در زیر خطر فقر زندگی می‌کنند. مهاجرین افغان در ۴۰ سال گذشته در ایران به عنوان شهروندان درجه دو و سه زندگی کرده‌اند. اکنون آنها تلاش می‌کنند که به آلمان مهاجرت کنند.»
مریم حیدری دانشجوی پژوهشگر اجتماعی در یکی از دانشگاه‌های آزاد تهران است و قصد دارد بعد از ۱۶ سال اقامت در ایران اکنون تهران را به مقصد اروپا ترک کند. او به دویچه وله گفت شرایط در ایران چنان سخت شده است که بسیاری از افغان‌ها “به فکر فرار از ایران و مهاجرت به اروپا” افتاده‌اند.
خانم حیدری با نهادهای مربوط به امور پناهندگان در ایران نیز همکاری می‌کند درباره عواملی که باعث ترک مهاجران افغان ساکن ایران شده چنین توضیح داد: «خانواده‌های افغان ساکن ایران از عهده پرداخت شهریه و هزینه تحصیلی برنمی‌آیند. ما حتی حق خرید یک سیم کارت را نداریم. به دانشجویانی امثال من ویزا می‌دهند ولی کسی مطمئن نیست که آیا این ویزا سال دیگر تمدید خواهد شد. ما بعد از تحصیل هم فقط به عنوان مهاجر غیرقانونی می‌توانیم در ایران زندگی کنیم. همین الآن حساب‌های بانکی افغان‌ها را در ایران بسته‌اند و آنها نمی‌توانند پول خود را بگیرند.»
بیشتر بخوانید: گفتگو با نماینده سازمان ملل درباره پناهندگان افغان در ایران
حیدری درباره وضعیت پناهجویان افغان در مرز ایران و ترکیه نیز چنین توضیح داد: «در مرز ترکیه افغان‌ها را دستگیر می‌کنند و می‌فرستند به زندان‌های مخصوصی چون “گل تپه” که حدود ۲ ساعت با ما (تهران) فاصله دارد. نیروهای انتظامی ایران مدارک شناسائی افغان‌های دستگیر شده را که از خود ایران و یا سازمان ملل گرفته‌اند را باطل می‌کنند و آنان را به افغانستان می‌فرستند. این روند در مجموع یک هفته طول می‌کشد.»
دلیل مهاجرت افغان‌های ساکن ایران
محمدعلی حکمت، موسس انجمن همبستگی و همدردی با پناهندگان افغان در ترکیه هم در مصاحبه با دویچه وله گفت: «بازداشت و دستگیری بیش از ۲۰ هزار پناهجو در نزدیکی مرزهای غربی ایران، دور از واقعیت نیست. این مرز اخیرا مسیرعبور پناهجویان نه تنها افغان، بلکه میانماری، پاکستانی، بنگلادشی و غیره شده است. اکثر آنان را ولی پناهجویان افغان تشکیل می‌دهد که مدت‌هاست در ایران زندگی می‌کنند و یا مرزهای ایران را برای رسیدن به ترکیه و کشورهای اروپایی زیرپا می‌گذارند.»
بیشتر بخوانید: «هر ماه ۲۵ هزار مهاجر افغان از ایران اخراج می‌شوند»
به گفته حکمت نیمی از پناهجویان افغان که در ایران بازداشت می‌شوند افرادی هستند که اخیرا از شرایط ناامنی افغانستان فرار کرده تا خود را به کشورهای غربی برسانند و نصف دیگر پناهجویانی‌اند که مدت‌ها در داخل ایران زندگی کرده و اخیرا با بهتر شدن شرایط رسیدن به اتحادیه اروپا، آنجا را ترک می‌کنند.
محمد علی حکمت تاکید کرد: «شرایط اجتماعی و کاری برای مهاجران افغان در ایران مثل گذشته خوب نیست و تهیه هزینه‌های زندگی، هزینه‌های مدرسه کودکان، روی آنها فشار بیشتری می‌آورد. این مهاجرین برای گرفتن کارت اقامت مشکل دارند و حتی با داشتن مدارک اقامتی، آنها باید برای سفرهای بین‌شهری از وزارت کشور برگه تردد موقت بگیرند.»
به گفته موسس انجمن همبستگی و همدردی با پناهندگان افغان در ترکیه، فشار مرزبانان ایرانی به پناهجویان افغان مانع ادامه مهاجرات افغان‌های ساکن ایران به ترکیه و اروپا نخواهد شد.