عفو بین‌الملل گزارش داده است که مهاجران افغان که سعی دارند خود را از طریق ایران و ترکیه به نقاط امن برسانند مکررا با برخورد تند از جمله «تیراندازی غیرقانونی» نیروهای مرزی این دو کشور روبرو شده‌اند.
این سازمان در گزارشی تحت عنوان «با ما مثل انسان رفتار نمی‌کنند» می‌گوید که مهاجران از جمله زنان و کودکان هنگام بالا رفتن از دیوار مرزی یا خزیدن از زیر حصارها «بیشتر در مرز ایران» با تیراندازی مستقیم روبرو شده‌اند.
در این گزارش آمده است که افغان‌هایی که موفق به ورود به این دو کشور می‌شوند «پیش از استرداد غیرقانونی و اجباری به کشورشان، به صورت منظم در معرض بازداشت‌های خودسرانه، شکنجه و سایر بدرفتاری‌ها قرار می‌گیرند.»
محققان عفو بین‌الملل این گزارش را براساس مصاحبه با ۷۴ شهروند افغانستان در هرات و شهر مرزی اسلام قلعه تهیه کرده‌اند. در این میان ۴۸ پناهجو گفتند که هنگام عبور از مرز هدف تیراندازی قرار گرفتند.
در پی خروج یک سال قبل آمریکا از افغانستان، که با هرج و مرج و سقوط دولت این کشور در یورش نیروهای طالبان همراه بود، بسیاری از مردم افغانستان با به خطر انداختن خود سعی دارند از این کشور خارج شوند.
مری فارستیِر از محققان حقوق پناهجویان و مهاجران عفو بین‌الملل گفت: «ما اسنادی جمع آوری کرده‌ایم که نشان می‌دهد نیروهای امنیتی ایران چگونه به طور غیرقانونی ده‌ها افغان را از اوت گذشته به این طرف – با شلیک مکرر به سوی خودروهای مملو از سرنشین – کشته یا زخمی کرده‌اند. مرزبانان ترکیه هم به طور غیرقانونی از مهمات جنگی علیه افغان‌ها استفاده کرده و برای پس زدن مردم، به تیراندازی هوایی و گاه مستقیم پرداخته‌اند.»
او از مقام‌های ترکیه و ایران خواست فورا به تلاش برای عقب راندن شهروندان افغانستان و هر نوع بدرفتاری با آنها پایان دهند و از عبور ایمن آنها مطمئن شوند.
عفو بین‌الملل همچنین از جامعه بین المللی خواست از کشورهایی که میزبان شمار بزرگی از شهروندان افغان هستند – از جمله ایران و ترکیه – حمایت و به آنها کمک مالی و مالی ارائه کند.
براساس این گزارش از زمان روی کار آمدن طالبان در ماه اوت ۲۰۲۱ صدها هزار افغان از کشور خود گریخته‌اند.
افغان هایی که مدارک سفر ندارند از گذرگاه های غیررسمی از جمله در ولایات هرات و نیمروز استفاده می کنند.
عفو بین الملل می‌نویسد: «کسانی که فورا توسط مرزبانی ایران دستگیر نمی‌شوند، بعد از آن به شهرهای مختلف ایران یا به مرز ترکیه در فاصله دو هزار کیلومتری در شمال غربی ایران می‌روند.»
عفو بین‌الملل برای تهیه این گزارش از جمله با بستگان شش مرد و یک پسر ۱۶ ساله که می‌گوید موقع تلاش برای ورود به ایران در فاصله آوریل ۲۰۲۱ تا ژانویه ۲۰۲۲ توسط نیروهای امنیتی ایران کشته شده‌اند مصاحبه کرده است.
این سازمان می‌نویسد که ۱۱ مورد کشتن پناهجویان توسط نیروهای ایرانی را ثبت کرده است، هرچند می‌افزاید آمار واقعی کشته‌ها «احتمالا به طور قابل توجهی بالاتر است.»
این سازمان به نقل از امدادگران و پزشکان افغان می‌نویسد که آنها مرگ دستکم ۵۹ نفر و مجروح شدن ۳۱ پناهجو را در فاصله اوت تا دسامبر ۲۰۲۱ ثبت کرده‌اند.
گزارش‌ها حاکیست که دسته‌های بزرگ پناهجویان که از سوی ایران و ترکیه بازگردانده شده‌اند، روزها در مناطق وسیعی میان دو کشور سرگردان می‌مانند. در مواردی آنها به دام دزدان و گروه‌های آدم‌ربا می‌افتند و این گروه‌ها در ازای رهایی آنها از خانواده‌های‌شان پول هنگفت می‌خواهند.
سازمان دیده‌بان حقوق بشر هم در ماه آوریل از بدرفتاری پلیس یونان با پناهجویان افغان خبر داده بود.
این سازمان نوشت: “پلیس یونان پناهجویان را در مرز زمینی یونان و ترکیه در رودخانه اوروس بازداشت کرده و در بسیاری از موارد لباس‌هایشان را از تن‌شان درآورده و پول، تلفن و سایر دارایی‌هایشان را دزدیده است. سپس مهاجران را به مردان نقابدار می‌سپارند که آنها را مجبور به سوار شدن به قایق‌های کوچک می‌کنند، به وسط رودخانه اوروس می‌برند، به داخل آب سرد کشانده و وادار می‌کنند به سمت ترکیه حرکت کنند.”
پس از روی کار آمدن طالبان در افغانستان، موج پناهجویان افغان به کشورهای همسایه و به خصوص به سوی پاکستان، ایران و ترکیه افزایش یافته است. مقصد نهایی بیشتر این پناهجویان کشورهای اروپایی است.
سازمان‌های دفاع از حقوق مهاجران در ترکیه می‌گویند بیش از ۹۰ درصد درخواست‌های پناهندگی از سوی اداره مهاجرت ترکیه رد شده است.