روز جمعه پنجم اکتبر2012، پناه جویان معترضی که از 28 روز قبل از شهر وورتسبورگ در جنوب آلمان به طرف برلین حرکت کرده بودند پس از طی مسافتی نزدیک به 600 کیلومتر با پای پیاده، وارد برلین پایتخت آلمان شدند. آنها اینک در یک میدان در مرکز شهر برلین چادری بر پا کرده و با کمک حامیان خود قصد دارند مبارزه تا رسیدن به خواسته هایشان را ادامه دهند. اینکه دامنه این اعتراضات تا چه حد گسترش پیدا خواهد کرد و چه زمانی به پایان برسد نامشخص است. تحلیل حاضر نگاهی دارد به دستاوردهای تاکنونی و سپس نظری خواهد داشت به چشم اندازها:
الف) دستاوردها
راهپیمائی اعتراضی پناه جویان به طرف برلین و همه آکسیون های مرتبط با آن بزرگ ترین حرکت اعتراضی پناه جویان در دو دهه گذشته در آلمان به شمار می رود که مهمترین ویژگی های آن به این ترتیب است:
– سراسری بودن: این حرکت فراتر از یک اعتراض محلی یا حتی ایالتی، خصلتی سراسری دارد. اگر چه اعتراض از شهر وورتسبورگ شروع شد، اما تا زمان شروع راهپیمائی، پناه جویان در هشت شهر دیگر در ایالت های مختلف اعتراضات مشابهی را شکل دادند. نظر به ساختار فدرال در آلمان، بیرون آوردن این اعتراضات از حد محلی و تبدیل کردن آن به یک موضع سراسری، موفقیتی بسیار بزرگ محسوب می شود.
– فرا ملیتی بودن: اگر چه در وورتسبورگ و تعدادی دیگر از شهرها پیشتازی اعتراضات با پناه جویان ایرانی بود، اما به مرور زمان پناه جویانی از کشورهای دیگر به اعتراضات پیوستند. به این ترتیب فراتر از ملیت یا تابعیت پناه جویان، درد مشترک و حقوق اولیه انسانی آنها که پایمال شده است در مرکز توجه قرار گرفت و همین موضوع پناه جویان بیشتری از دیگر کشورها را به خود جلب نمود.
– مصمم بودن: با وجود سنگ اندازی و مشکلاتی که اداره های دولتی بر علیه ادامه تحصن پناه جویان ایجاد کردند و با وجود طولانی شدن تحصن و اعتصاب غذا در وورتسبورگ، و با وجود شرایط متغییر آب و هوائی و نبود امکانات و مریض شدن پناه جویان، آنها از خواسته های خود کوتاه نیامده و مبارزه شان را ادامه دادند.
– استفاده از اینترنت و شبکه های اجتماعی: پناه جویان با استفاده از اینترنت و فیسبوک و دیگر امکانات مدرن در شبکه های اجتماعی اخبار مربوط به فعالیت های خودر ا به دیگران اطلاع می دادند. انتقال این اطلاعات محرک بزرگی برای دیگر پناه جویان در شهرهای دیگر شد تا آنها نیز به اعتراض بپیوندند. همچنین از همین طریق، تجارب کار نیز منتقل شده و دیگر پناه جویان در شهر های دیگر به جای آنکه هر اقدامی را از صفر شروع کنند، با استفاده از تجارب دیگر شهرها چند قدم جلوتر قرار می گرفتند.
– شکستن سکوت خبری و رسانه ای: انتقال اخبار و فیلم اعتراضات پناه جویان به سایت های مختلف مدافع پناه جویان (در ابتدا به زبان فارسی و سپس به زبان های آلمانی و افغانی و کردی و انگلیسی) و انتشار این اطلاعات در شبکه های اجتماعی سکوت یا بی تفاوتی رسانه های مهم خبری را شکست. ابتدا رسانه های محلی آلمانی زبان و سپس رسانه های ایالتی و سراسری به موضوع توجه نشان دادند. در دو دهه گذشته هیچ گاه در یک فاصله زمانی چند ماهه این حجم از اخبار مرتبط با پناه جویان و مشکلات آنها در آلمان در رسانه های مختلف آلمانی زبان (روزنامه، رادیو، تلویزیون و اینترنت) منتشر نشده بود. در این میان باید به تعداد قابل توجهی از گزارش های کوتاه تلویزیونی اشاره کرد که تاثیر گذاری آن بر جامعه بسیار بیشتر از دیگر رسانه ها است، از جمله گزارش هائی که در کانالهای تلویزیونی مهمی چون کانال یک یا دو یا کانال و. د. اِر یا درای زات پخش شدند. مواردی از این گزارشات در سایت انتگراسیون ترجمه و منتشر شده است .
– افزایش حسایت اجتماعی و جلب حمایت اجتماعی: استمرار اعتراضات و رسانه ای شدن هرچه بیشتر آن، حساسیت و توجه مردم را به این موضوع افزایش داد و حمایت ساکت و در برخی موارد حمایت فعال آنها را موجب گشت.
– چتر حمایت مردمی، مانعی بر سر راه تعرض پلیس: رسانه ای شدن موضوع، حساسیت اجتماعی نسبت به موضوع پناه جویان و انتشار مستمر گزارش های خبری در مورد آنها باعث شد تا دست اداره های دولتی و پلیس در محدود کردن، متوقف کردن و یا سرکوب پناه جویان بسته شود. میزان حمایت و حساسیت اجتماعی تا آنجا بالا است که پلیس با وجودی که پناه جویان کارت های شناسائی خود را پاره کرده و محدوده محل زندگی شان را ترک کرده بودند، اقدامی در متوقف کردن آنها انجام نداد و حتی در مواردی آنها را اسکورت هم کرد.
– پناه جویان خود سخنگوی خود بودند: یکی از مهمترین و تعیین کننده ترین فاکتورها در این حرکت اعتراضی این بوده که پناه جویان خوشان از درد و مشکلاتشان حرف زده و خواسته هایشان را مطرح می کنند. برخی به زبان انگلیسی، برخی به زبان دست و پا شکسته ی آلمانی و برخی به زبان مادری و با کمک مترجم حرفشان را به گوش مخاطبینشان رساندند. تاثیر آنکه مردم از زبان خود پناه جویان درد و احساس و خواسته ی شان را می شنوند بسیار متفاوت تر از آن است که این موضوع را از زبان وکیل و حامیان آنها بشنوند.
– سیاسی اما غیر حزبی بودن: خواسته های پناه جویان خواسته هائی کاملا سیاسی می باشد. اعتراض آنها به نقض حقوق انسانی پایه ای، اعتراض به قوانین تبعیض آمیز بر علیه پناه جویان، سازماندهی حرکت اعتراضی و… خواسته ها و اقداماتی سیاسی می باشند. با این وجود هیچ حزب سیاسی (ایرانی یا آلمانی یا …) سازمانده این اعتراضات نبود و پرچم و شعار هیچ حزبی در اعتراضات به هوا بلند نشد. (تاکید می شود به عنوان سازمانده). این موضوع باعث شد تا رسانه ها و افکار عمومی به تدریج اطمینان پیدا کنند که موضوع خودکشی محمد رهسپار پناه جوی ایرانی در وورتسبورگ یا وضعیت غیر انسانی پناه جویان در آلمان، بهانه ای برای اینکه چند حزب سیاسی بخواهند خود را پشت آن پنهان کرده تا اهداف خودشان را پیش ببرند نمی باشد.
– ارتباط با گروه های آلمانی مدافع پناه جویان: گروه های آلمانی مدافع پناه جویان، بویژه گروه “کاراوانه- Karawane ” و “هیچ انسانی غیر قانونی نیست-Kein Mensch ist Illega l” به همراه بسیاری افراد منفرد با گرایشات مختلف سیاسی بطور فعال از اعتراض پناه جویان حمایت کرده و حمایت می کنند. این ارتباطات بسیار ارزشمند و تعیین کننده بوده است. به جرعت می توان گفت بدون این حمایت و پشتیبانی ها شاید این اعتراضات نمی توانست به این ترتیب پیش رفته و تا این حد موفق باشد. حل و فصل اجازه راه پیمائی و چادر برقرار کردن، حل و فصل امور صنفی وغذائی و داروئی و پوشاکی، برخی پیگیری های اداری با ادارات آلمانی و بویژه ارتباط با خبرنگاران و رسانه ها و تشویق آنها برای تهیه گزارشات خبری و نیز حل و فصل امور لجستیکی راه پیمائی تا برلین و نیز سازماندهی اتوبوس که دیگر پناه جویان از شهر های مختلف را به برلین برساند، از جمله حمایت های ارزشمند گروهای فوق است. همچنین اطلاعیه های مطبوعاتی و موضع گیری سازمان مدافع پناهندگی-پرو آزول، شورای پناه جویان برلین و انجمن یاری رسانی به پناه جویان در بوخوم و ارتباطات آنها در سطوح مختلف محلی و ایالتی و سراسری در افزایش حساسیت اجتماعی به اعتراض پناه جویان موثر بوده است.
تجربه فوق در کار با مدافعین حقوق بشر و پناه جویان، چه به عنوان یک سازمان یا شخصیت منفرد، نشان می دهد که پیوند برقرار کردن با جامعه آلمان تا کجا مهم و تعیین کننده است.
ب) عوامل و شرایط تسهیل کننده موفقیت: باید توجه داشت که در کنار عزم و اراده ی ستایش برانگیز پناه جویان معترض، دو موضوع مهم شرایط حقوقی، سیاسی و اجتماعی مناسبی را برای موفقیت پناه جویان ایجاد کرده است:
اول: سالهاست که به همت سازمان پرو آزول و بسیاری دیگر از سازمان های مدافع پناه جویان در آلمان بر علیه قانون ویژه تامین اجتماعی پناه جویان یا برعلیه شرایط غیر انسانی پناه جویان در آلمان و یا بر علیه کندی و ناعادلانه بودن مراحل رسیدگی به پرونده های پناهندگی اعتراض می شود. این اعتراضات به شکل صدور اطلاعیه های مطبوعاتی، جلسات اطلاع رسانی، مصاحبه های رادیو تلویزیونی، برپائی میز کتاب در مراکز شهرها و دانشگاه ها انجام شده است. در چندین مورد نیز شکایت هائی به دادگاه، در سطح کشوری در آلمان یا در سطح دیوان عالی اتحادیه اروپا، ارجاع شده است. صدور حکم دادگاه قانون اساسی آلمان در ماه جولای و نیز چند مورد احکام دیوان عالی اتحادیه اروپا به نفع پناه جویان، پایه ی حقوقی قوی و مناسبی را به نفع پناه جویان ایجاد نموده و به همان میزان دست اداره های مختلف در سرکوب پناه جویان را بسیار بسته کرده است. برخی از این احکام در سایت انتگراسیون منتشر شده است.
دوم: در سپتامبر سال 2013 انتخابات پارلمان آلمان برگزار خواهد شد. به دلیل احکامی که فوقا به آن اشاره شد و نیز به دلیل حساسیت اجتماعی و انعکاس گسترده اخبار مربوط به پناه جویان، احزاب بزرگ در آلمان مایل نیستند ریسک از دست دادن آراء به دلیل درگیر شدن با پناه جویان را به جان بخرند. برای مثال می توان به واکنش سریع وزیر تامین اجتماعی در ایالت بایرن در زمینه مقرری ماهیانه پناه جویان اشاره کرد. همچنین احزاب حاکم سرخ و سبز در ایالت های هامبورگ، راین لاند فالز و نورد راین وستفالن پیشنویس برخی تغییرات مربوط به قوانین مرتبط با پناهجویان را آماده کرده و مایلند از طریق پارلمان یا شورای ایالتها آنها را به تصویب برسانند. برای مثال باید به تلاش دولت ایالتی در ایالت نورد راین وستفالن اشاره کرد که در آن خواستار لغو قانون تامین اجتماعی ویژه پناه جویان شده اند. این یکی از خواسته هائی است که در 18 سال گذشته پیوسته از سوی سازمان های مدافع پناه جویان مطرح می شد زیرا منشاء بسیاری از دیگر مشکلاتی است که پناه جویان با آن درگیر می باشند.
ج) چشم اندازها
– طولانی شدن مبارزه: نظر به شرایطی که در بالا توضیح داده شد، می توان پیشبینی کرد که شانس بسیار بالائی وجود دارد که پناه جویان معترض و حامیان آنها بتوانند به دستاورد های بسیار بالائی برسند. اما به دلیل در پیش بودن انتخابات در سال 2013، احزاب حاکم مایل به ورود به این موضوع نیستند. در نتیجه باید توجه داشت که ممکن است زمان مبارزه طولانی شود. طولانی شدن زمان مبارزه می تواند باعث خستگی و یا دلسردی عده ای از پناه جویان شود که انتظار دارند سریع به نتیجه برسند.
– تهدید و فشار و دستگیری: این احتمال وجود دارد تا اداره امور خارجیان یا اداره سوسیال (تامین اجتماعی) به آدرس پناه جویان معترض نامه نوشته و برای آنها مهلت تعیین کرده تا پاسخ دهند. در صورت عدم پاسخ به این چنین نامه هائی این ادارات می توانند مدعی شوند که فرد مورد نظر هیچ نوع کارت شناسائی و یا برگه معتبراقامتی در آلمان ندارد. آنها تمام پول ناچیز ماهیانه پناه جو را قطع می کنند و اتاقی که در آن زندگی می کرده را خالی شده اعلام کرده و نام او را از لیست خود پاک می کنند. به این ترتیب زمینه ی قانونی لازم برای دستگیری پناه جو را فراهم می سازند. یکی از اهداف این سیاست آن است تا برخی از پناه جویان معترض را ترسانده تا به هایم (کمپ) پناهندگی خود برگردند.
– تطمیع: این احتمال وجود دارد تا به برخی از پناه جویان قبولی پناهندگی داده شود. یا به برخی اجازه شرکت در کلاس زبان یا حتی اجازه زندگی در خانه شخصی داده شود یا برای برخی نامه برای شرکت در دوره های آموزشی ارسال شود. این روش میتواند بیشتر در مورد آندسته از پناه جویان که فعال تر هستند به کار گرفته شود. هدف چنین سیاستی جدا کردن پناه جویان معترض از هم دیگر و ایجاد جدائی و چند دستگی بین آنها می باشد. در صورت دریافت چنین نامه هائی باید با استفاده از وکیل یا مشاورین در امور پناه جویان طوری واکنش نشان داد که حل و فصل موضوع به لحاظ قانونی زمان بیشتری را طلب نماید.
– غافلگیری، حمله و برچیدن چادر تحصن: در ایامی که تعطیلی رسمی می باشد ممکن است تعداد کمتری از حامیان آلمانی پناه جویان در محل تحصن حاضر باشند. در نتیجه میزان این احتمال بیشتر خواهد بود که پلیس به دلایل “قانونی” برای برچیدن چادر تحصن پناه جویان اقدام کند. مثلا با اعلام اینکه قرار است در این محل کار ساختمانی انجام شود. در چنین مواقعی به دلیل تعطیلی دسترسی به وکیل هم وجود نداشته یا بسیار سخت بوده و کارها کند پیش می رود.
– ممنوعیت و لغو تحصن به دلیل در خطر بودن امنیت عمومی: این امکان وجود دارد که نیروهای نئونازی اقدام به گرفتن اجازه تظاهرات و تجمع در نزدیکی محل تحصن پناه جویان نمایند. هدف آنها تحریک پناه جویان و ایجاد درگیری بین پناه جویان یا حامیان آنها با نئونازی ها می باشد. در صورت تکرار شدن و ادامه پیدا کردن این درگیری ها شهرداری می تواند ادعا کند که به دلیل در خطر قرار گرفتن نظم عمومی و به هم خوردن آرامش محل زندگی ساکنین محل و نیز به هم خوردن امنیت محل کسب و کار، اجازه تحصن پناه جویان را لغو می کند.
– توافقنامه و تنظیم قرارداد: این امکان وجود دارد که از سوی اداره امور مهاجرین و پناهندگی یا وزارت کشور قول و قرارهائی اعلام شود تا از طریق آن پناه جویان را راضی به ترک محل تحصن و اعتراض کنند. هر چه به انتخابات سال 2013 نزدیک شویم این احتمال بیشتر می شود.
آنچه مهم است این می باشد که پناه جویان خواسته های خود را مکتوب کنند. خواسته ها باید حداکثری باشد. در عین حال باید آمادگی توافق و مصالحه بر روی برخی مواد وجود داشته باشد. عملی شدن برخی از خواسته می تواند فوری انجام شده، اما برآورد شدن برخی دیگر نیاز به زمان دارد.
در صورت رسیدن به یک توافق و موافقت با پایان تحصن و اعتراض باید تمام موارد توافق بطور رسمی مکتوب شود. باید در هیئت مذاکره کننده علاوه بر خود پناه جویان، سازمان های مدافع پناه جویان و وکلای پناه جویان نیز حاضر باشند تا تمام جوانب قانونی سند توافق دقیق چک شود. برای آندسته از خواسته هائی که عملی شدن آن زمان نیاز دارد، باید یک مهلت مشخص تعیین شده و در نشست های دوره ای اجرای تمام مواد توافقنامه چک و کنترل گردد.
با احترام به تک تک آنانی که برای تامین حقوق بشری پناه جویان تلاش می کنند.
حنیف حیدرنژاد